Umhverfis- og loftslagsmál

Upplýsingar um umhverfisáhrif rekstrar Brims eru grundvöllur innleiðingar félagsins á nýrri löggjöf um ófjárhagslega upplýsingagjöf (CSRD - Corporate Sustainability Reporting Directive). Brim mun birta upplýsingar á grundvelli þeirrar löggjafar fyrir reikningsárið 2024, í samræmi við ESRS (European Sustainability Reporting Standards) staðlana sem CSRD löggjöfin grundvallast á. Grunnniðurstöður tvöfaldrar mikilvægisgreiningar liggja fyrir, en markmið þeirrar vinnu er að kortleggja mikilvægustu þætti sjálfbærrar þróunar sem Brim hefur áhrif á og hvaða áhrif breytingar á þessum þáttum hafa á rekstur Brims.

Flokkunarreglugerð ESB (EU Taxonomy) tók gildi 1. janúar 2023, með innleiðingu laga nr 25/2023. Evróputilskipunin ákvarðar þau tæknilegu matsviðmið sem styðjast skal við þegar metið er hvort atvinnustarfsemi geti fallið undir skilgreiningu tilskipunarinnar á því hvað sé umhverfislega sjálfbært og þá hvort umrædd fjárfesting/atvinnustarfsemi sé umhverfislega sjálfbær.

Tæknileg matsviðmið hafa ekki verið skilgreind fyrir framleiðslu sjávarafurða og er því einungis lítill hluti af starfsemi Brims sem skilgreina má sem umhverfislega sjálfbæra starfsemi, skv. flokkunarreglugerðinni. Tæknileg matsviðmið eru þó í þróun og kom Brim, í samstarfi við Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) og matvælaráðuneytið, að umsögn fjármála-og efnahagsráðuneytisins til Evrópuráðsins (Platform on Sustainable Finance). Í umsögninni er lagt til að tæknileg matsviðmið um sjálfbæra framleiðslu sjávarafurða taki mið af annarri matvælaframleiðslu, en niðurstöður vísindarannsókna sýna að losun gróðurhúsalofttegunda tengt framleiðslu íslenskra sjávarafurða er takmörkuð í samanburði við losun gróðurhúsalofttegunda tengt framleiðslu flestra annarra prótínríkra matvæla. Nánari upplýsingar um niðurstöðu flokkunar starfsemi Brims má finna í ársreikningi félagsins, bls. 44-46.

Á síðustu árum hefur aukin áhersla verið á líffræðilega fjölbreytni í alþjóðlegri umræðu um sjálfbæra þróun. Endurspeglast sú áhersla m.a. í vinnuhópi um líffræðilega fjölbreytni (e. Task force on Nature-related Financial Disclosures) og þróun ESRS staðlanna (e. European Sustainability Reporting Standards). Brim hefur um árabil haft líffræðilega fjölbreytni til hliðsjónar í sínu starfi, en Ísland er aðili að alþjóðasamningi um vernd líffræðilegrar fjölbreytni frá árinu 1992 (e. Convention on Biological Diversity - www.cbd.int).

Tveir starfshópar, á vegum matvælaráðuneytisins og umhverfis,-orku og loftslagsráðuneytisins, fjalla nú um innleiðingu aðgerða til verndar líffræðilegrar fjölbreytni á íslensku hafsvæði, m.a. í samræmi við nýlegar alþjóðasamþykktir (Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework). Samráð við hagaðila er mikilvægur þáttur í þeirri aðferðafræði, þar á meðal samráð við sjávarútvegsfyrirtæki. Brim hefur byggt upp þekkingu á sviði líffræðilegar fjölbreytni og öðrum þáttum sjálfbærrar þróunar og tók á árinu 2023 m.a. þátt í vinnu á vegum BIODICE, samstarfsvettvangs um líffræðilega fjölbreytni og gerð vegvísis Festu. Eftirfarandi eru helstu sjónarmið Brims tengt umræðu um vistkerfisnálgun og vernd líffræðilegrar fjölbreytni:

1. Sjávarútvegur á mikið undir að vel takist til um vernd líffræðilegrar fjölbreytni. Mikilvægt er að vistkerfisnálganir atvinnugreina vinni saman og myndi eina samhæfða vistkerfisnálgun.
2. Vernd líffræðilegrar fjölbreytni í hafi snýst einungis að litlu leyti um fiskveiðistjórnun í hefðbundnum skilningi. Skilgreina þarf hvað vernda skal og fyrir hverju, þróa verndaráætlanir út frá víðtækri þekkingu á umhverfi og atvinnuháttum og byggja á hvötum sem stuðla að metnaði hagaðila til langtímaárangurs.
3. Verndarsvæði á íslensku hafsvæði þarf að þróa á forsendum verndar og sjálfbærrar nýtingar, áður en athafnir nýrra atvinnugreina aukast til muna.
4. Efla þarf almennan skilning á hugtökum sem varða líffræðilega fjölbreytni, s.s. viðkvæm vistkerfi, tegundafjölbreytni og erfðafjölbreytni innan tegunda.
   
   
   

• BIODICE
• Festa vegvísir

Samstarf við birgja, þjónustuaðila, nýsköpunarfyrirtæki, háskóla og rannsóknastofnanir er að mati Brims mikilvægt til að ýta undir framþróun á sviði umhverfis og samfélags. Með hagnýtingu gagna og þekkingar skapast forsendur til vandaðrar ákvarðanatöku, m.a. um langtíma fjárfestingar og hagkvæma nýtingu hráefna, með aukna verðmætasköpun og lágmörkun umhverfisáhrifa að markmiði. Samstarf á árinu 2023 fól m.a. í sér útskipti á umbúðum úr nýju plasti yfir í 100% endurunnin plastefni, prófun nýrra veiðarfæra, rannsóknir með Hafrannsóknastofnun og Matís, kolefnisbindingu með skógrækt, hagnýtingu gagna með Fiskistofu og samstarf við háskóla á Íslandi og erlendis í formi meistaraverkefna, lokaverkefna í grunnnámi og starfsþjálfunar. Samstarf innan Brims og við Stiku og Eflu verkfræðistofu um þróun og yfirferð umhverfisuppgjörs Brims hefur bætt utanumhald gagna.

Losunarstuðlar vegna bruna olíu (umfang 1) hafa verið uppfærðir í samræmi við nýjustu niðurstöður alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (International Maritime Organization) og losunarstuðlar vegna notkunar raforku og vatns (umfang 2) í samræmi við gögn frá Umhverfisstofnun, Orkustofnun og veitufyrirtækjum. Gert er grein fyrir losun í umfangi 2 miðað við raunlosun á Íslandi (landsgrunnur) og reiknaða losun miðað við upprunaábyrgðakerfi Evrópusambandsins (markaðsgrunnur).

Í umfangi 3 hefur nánar verið greint á milli framkvæmdaúrgangs og rekstrarúrgangs og losunarstuðlar uppfærðir í samræmi við nýjustu útgáfu Umhverfisstofnunar. Umfang 3 nær yfir framleiðslu olíu og flutninga til landsins, umbúðanotkun, innanlandsflutning vara og hráefnis, inn- og útflutning aðfanga og afurða til og frá félaginu, ferðir starfsfólks til og frá vinnu, notkun bílaleigubíla og flugferðir starfsfólks. Losunarstuðlar vegna umbúða hafa verið yfirfarnir og samstarf við flutningafyrirtæki aukið um notkun raungagna vegna flutninga, í stað notkunar losunarstuðla.

Útreikningur á kolefnisspori afurða (kg CO₂/kg afurð) félagsins er unninn samkvæmt ISO 22948:2020 (Carbon footprint for seafood) og er tekið tillit til umfangs 1 og umfangs 2 auk losunar við framleiðslu og flutninga á olíu, umbúðum, veiðarfærum og efnavöru (hreinsiefni o.fl.) auk losunar við flutninga afurða frá Brimi og til kaupanda. Breytingar frá 2022 fela í sér að losun vegna framleiðslu jarðefnaeldsneytis (um 14% af losun vegna bruna jarðefnaeldsneytis) reiknast með í kolefnisspori afurða árið 2023. Þessi losun hefur verið hluti af losunarbókhaldi Brims frá 2021 en ekki hefur áður verið tekið tillit til hennar við útreikninga á kolefnisspori afurða.

Leitast er við að nota raforku eins og kostur er í fiskmjölsverksmiðjum Brims og styðja þannig við markmið um minni losun gróðurhúsalofttegunda. Fiskmjölsverksmiðjan á Vopnafirði var að fullu rafvædd árið 2010 og var engin olía notuð við framleiðslu fiskmjöls þar á árinu 2011. Á árinu 2023 var brennt tæplega 1,3 milljónum lítra af olíu við framleiðslu fiskmjöls á Vopnafirði. Á Akranesi var brennt um 1,1 milljón lítra af olíu við framleiðsluna og dróst heildarnotkun olíu við fiskmjölsframleiðslu Brims saman um 1,6 milljónir lítra á milli áranna 2022 og 2023. Framleiðsla fiskmjöls er orkukræft ferli og voru alls notaðar tæplega 67 gígavattstundir (GWst) af orku til framleiðslu fiskmjöls hjá Brimi á árinu 2023, sem er sambærilegt og árið 2022. Um 64% orkunotkunar fiskmjölsverksmiðja var úr endurnýjanlegum orkugjöfum, sem er mun hærra en árið 2022 og dróst losun vegna olíunotkunar fiskmjölsframleiðslu saman um tæp 4800 tCO₂ (42%). Þrátt fyrir það er hún enn mun hærri en á árunum 2015-2020 og helgast það fyrst og fremst af skerðingum á raforku.

Parísarsamningurinn var undirritaður á árinu 2015 og er hann grundvöllur skuldbindinga Íslands varðandi orkuskipti og samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda. Frá árinu 2016 hefur raforkuframleiðsla á Íslandi aukist um tæplega 1700 GWst á ári, eða um ríflega 9%, en orkuaukningin hefur ekki nýst til orkuskipta nema að takmörkuðu leyti. Stórnotendum raforku á Íslandi hefur fjölgað á síðustu árum og nemur raforkunotkun nýrra stórnotenda (gagnaver og PCC á Bakka) um 1500 GWst á ári. Skerðingar á raforku hafa aukist verulega á sama tíma, en þær hafa í för með sér að fyrrnefnd fjárfesting í orkuskiptum fiskmjölsframleiðslu nýtist ekki sem skyldi. Skerðingar á raforku skapa jafnframt óvissu um fjárfestingar í frekari orkuskiptum, t.d. í landtengingum skipa. Því telur Brim mikilvægt að orkuskiptum hefðbundinna fyrirtækja verði forgangsraðað við framleiðslu og sölu raforku á komandi árum og fyrirsjáanleiki orkuafhendingar tryggður. Slíkt er forsenda þess að fyrirtæki sem skapa verðmæti úr íslenskum hráefnum geti ráðist í nauðsynlegar fjárfestingar til að orkuskipti á Íslandi gangi eftir.

Ákveðið hefur verið að selja innlendum heimilum og hefðbundnum fyrirtækjum upprunaábyrgðir raforku í þeim tilgangi að auka arð af starfsemi orkufyrirtækja og færa reglur til samræmis við meginland Evrópu. Upprunaábyrgðir raforku þjóna þeim tilgangi að sýna orkukaupendum fram á að orka sem keypt er sé framleidd með endurnýjanlegum hætti. Þar til árið 2022 voru upprunaábyrgðir afhentar á almennum raforkumarkaði án endurgjalds enda er ekki boðið upp á annarskonar raforku en endurnýjanlega á almennum íslenskum raforkumarkaði.

Öll raforka sem Brim kaupir er framleidd með endurnýjanlegum hætti og telst því græn. Brim stendur núna frammi fyrir því að annaðhvort greiða hærra verð fyrir raforku eða að bókhald Brims gefi til kynna að ekki hafi verið keypt græn orka. Þannig mun reiknuð losun gróðurhúsalofttegunda (umfang 2 - markaðsgrunnur) hækka sem nemur þeirri losun sem framleiðsla raforku sem Brim nýtir hefði valdið ef hún hefði verið framleidd með kolaverum eða með öðrum óendurnýjanlegum hætti eins og algengt er á meginlandi Evrópu.

Reiknuð losun Brims á gróðurhúsalofttegundum vegna umfangs 2 hefði verið 34.286 tCO₂ árið 2023 en var í raun 363 tCO₂ ef miðað er við raunaðstæður á Íslandi. Neytendur gera auknar kröfur til matvæla í samhengi loftslagsmála og má teljast líklegt að upplýsingar um losun gróðurhúsalofttegunda séu þegar farnar að hafa áhrif á val ákveðinna neytendahópa á matvælamarkaði. Ef kaupendur matvæla gera kröfu um að losunarupplýsingar taki tillit til reiknaðrar losunar, mun sala upprunaábyrgða á Íslandi veikja samkeppnisstöðu íslenskra matvæla.

Brim hefur þegar fjárfest í rafvæðingu fiskmjölsframleiðslu, landtengingum skipa og öðrum verkefnum á sviði orkuskipta. Mat stjórnenda Brims er að hækkun raforkuverðs með sölu upprunaábyrgða dragi úr fýsileika nauðsynlegra fjárfestinga í orkuskiptum og vinni því gegn markmiðum Brims í loftslagsmálum og markmiðum stjórnvalda um orkuskipti á Íslandi.

Brim stefnir ekki að kaupum á upprunaábyrgðum raforku á árinu 2024.

Flutningur á afurðum Brims fellur undir svokallað umfang 3, það er losun sem tilheyrir virðiskeðju afurðanna. Reiknivélar fyrir kolefnislosun eru nýttar að hluta til að leggja mat á losun vegna flutninga til kaupenda erlendis en Brim leggur áherslu á að til framtíðar verði raungögn frá birgjum grundvöllur upplýsingagjafar um losun tengt umfangi 3.

Á árinu 2023 var heildarlosun vegna flutnings bolfisksafurða 2.998 tCO₂. Flutt voru út 16.561 tonn afurða með skipum og 655 tonn afurða með flugi. Heildarlosun vegna útflutnings á fiskmjöli og lýsi var 1604 tCO₂, en samtals voru flutt út 40.103 tonn af mjöl- og lýsisafurðum.